کشاورزی پایدار چیست؟
مفهوم کشاورزی پایدار برای اولین بار توسط زیست شناس و دانشمند علوم کشاورزی استرالیایی بانام گوردون مک کلیمونت (Gordon Lee Bill McClymont) مطرح شد.
کشاورزی پایدار (Sustainable Agriculture) به مدیریت صحیح منابع کشاورزی گفته می شود که در جهت رفع نیازهای درحال تغییر انسان به کار برده شود و در عین حال منابع طبیعی و نیز کیفیت محیط‌زیست را بدون آسیبی به آن وارد شود،حفظ کرده و حتی بهبود بخشد. کشاورزی پایدار سودمند و با برنامه‌ریزی طولانی‌مدت، متکی بر حفظ منابع طبیعی است. کشاورزی پایدار، با توجه به جنگل‌زدایی‌های بی‌رویه عصر حاضر که باعث فرسایش خاک شده‌اند،اقتصادی‌ترین و درعین‌حال سودمندترین روش استفاده از انرژی و تبدیل آن به انواع محصولات کشاورزی، بدون آسیب زدن به حاصلخیزی خاک ،جلوگیری از استفاده از سموم شیمیایی و افزایش کیفیت محیط‌زیست می‌باشد.
کشاورزی پایدار ،کشاورزی با استفاده از اصول اکولوژی (بوم شناسی) به مطالعهٔ روابط بین موجودات زنده و محیط زیست آن‌ها می پردازد.
اهداف این نوع کشاورزی
- تأمین منابع غذایی وتاثیر کشاورزی در امنیت غذایی
- تأمین پوشاک (الیاف طبیعی)
- افزایش کیفیت محیط‌زیست و منابع طبیعیبر اساس اقتصاد کشاورزی
- کارآمدترین روش استفاده از منابع تجدیدشانی (منابعی که توسط انسان مصرف‌شده و دوباره امکان پر شدن داشته باشند)و منابع کشاورزی و ترکیب چرخه‌ها و کنترل‌های طبیعی بیولوژیکی
- پایداری حیات اقتصادی فعالیت‌های کشاورزی
- تأثیر کشاورزی پایدار در افزایش کیفیت زندگیبرای کشاورزان و روستاییان و اجتماع
- مبارزه بیولوژیکی علیه آفات، علف‌های هرز و بیماری‌ها و حذف استفاده از سموم شیمیایی
- افزایش بهره‌وری با اجرای طرح‌های کشاورزی دقیق و برنامه‌ریزی‌شده
- استفاده از روش کشت مخلوط بجای تک‌کشتی
- استفاده از کودهای طبیعی شامل (سبز، حیوانی ، بیولوژیکی) بجای کودشیمیایی.
- مدیریت کشاورزی پایدار در رعایت تناوب کشاورزی
کشاورزی پایدار برای جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ منابع طبیعی
کشاورزی بدون استفاده از دانش کشاورزی ،نتیجه ایی جز آسیب ندارد.برای نمونه کشت و زرع بیش‌ازاندازه باعث فرسایش خاک می شودو یا آبیاری بدون زه کشی اصولی سبب نمک سازی خاک خواهد شد. کشاورزی پایدار با توجه به اصول اکوسیستم (تعامل اجزای زنده و غیر زنده در یک مکان ) به بررسی محیط برای کشاورزی می‌پردازد.مهم‌ترین فاکتورهای یک مکان برای کشاورزی آب ،خاک مناسب ،نور خورشید،هوا و مواد معدنی است.هرچند هوا و نور خورشید در همه جای کره زمین وجود دارند، ولی محصولات کشاورزی به مواد مغذی خاک و میزان دسترسی به آب هم‌بستگی دارند.در نظر گرفتن این موارد با استفاده از کشاورزی پایدار به‌راحتی ممکن و قابل‌بررسی است. هنگامی‌که کشاورزان محصولات را پرورش می هندو برداشت می‌کنند، بعضی از این مواد مغذی را از خاک از بین می‌رود بدون برنامه‌ریزی برای تجدید منابع ازدست‌رفته خاک آسیب شدیدی می‌بیند.استفاده از مدیریت کشاورزی پایدار از این آسیب جلوگیری می‌کند. چند نمونه از روش‌های بازپرسازی(روش‌های تجدید انرژی‌های طبیعی) درزمینهٔ اهداف کشاورزی پایدار در زیر آورده شده است:
روش‌های کشاورزی پایدار
روش چند کشتی زراعت مخلوط در کشاورزی پایدار
به مفهوم کاشت بیش از یک گیاه یک قطعه زمین و در یک سال و نیز کشت درهم دو یا چند گیاه به‌طور مخلوط و یا به‌تناوب می‌باشد. برخی از گیاهان یک‌گونه که درکشت مخلوط استفاده می‌شوند، می‌تواند در کیفیت و کمیت گیاه متقابل با حاصلخیز کردن زمین و افزایش مواد مغذی خاک اثرگذار باشند. نقش خانواده گیاهان لگوم بسیار پررنگ است زیرا آن‌ها می‌توانند با تثبیت نیتروژن کیفیت خاک را بهبود بخشند. ازنظر جنبه اقتصادی نیز افزایش نیتروژن با کاشت حبوبات درکشت مخلوط به کاهش هزینه‌ها برای خرید انواع کودهای آلی و معدنی کمک می‌کند. افزایش در دسترس بودن نیتروژن در خاک با بهبود رشد محصول، مثل ذرت همراه است.
کشاورزی پایدار و روش شخم حفاظتی
نوعی سیستم کشت گیاهان زراعتی است که در آن حداقل ۳۰% بقایای گیاهان زراعتی در سطح خاک باقی گذاشته می‌شود. دستگاه‌های شخم حفاظتی، هزینه مزرعه را کاهش می‌دهد و فرسایش خاک را به حداقل می‌رساند، مواد آلی خاک را ضمن حفظ، افزایش می‌دهد و باعث افزایش جذب و نگهداری رطوبت خاک می‌شود. کارایی چرخه عناصر غذائی را در مورد جذب گیاهان افزایش می‌دهد. این روش در برنامه مدیریتی کشاورزی پایدار هم‌چنین مصرف انرژی در شخم حداقل کاهش داده و صرفه‌جوئی در میزان مصرف سوخت تا میزان ۴۰% می‌رسد.
ضرورت‌ها
درگذشته تصور می‌شد که منابع سوخت‌های فسیلی نامحدود بوده و می‌توان از آن‌ها برای کشاورزی به‌طور نامحدود استفاده کرد و برای تولید بیشینه می‌باید از فرآورده‌های شیمیایی بیشتری استفاده کرد. اما امروزه با افزایش جمعیت، اهمیت این منابع بیشتر احساس می‌شود و به‌منظور جلوگیری از هدر رفت انرژی از کشاورزی پایدار استفاده نموده و مصرف بیشینه را به مصرف کمینه تبدیل کرده‌اند تا منابع طبیعی به‌خصوص منابع غیر تجدیدشونده برای نسل‌های آینده ذخیره شود. مثلاً عنصر فسفر وقتی از خاک خارج شد در ته دریا رسوب‌کرده و دیگر به طبیعت برنمی‌گردد و در آینده با کمبود شدید فسفر مواجه خواهیم شد.
نقش
اکوسیستم‌های کشاورزی علاوه بر انرژی خورشیدی به‌وسیله انرژی‌های مصنوعی (انرژی کمکی یا یارانه ایی)و عناصر غذایی خارج از اکوسیستم نیز به حرکت درمی‌آیند. اکوسیستم‌های کشاورزی تحت تأثیر آفت‌کش‌های شیمیایی ، تکنولوژی ماشین‌آلات قرار دارند.
امروزه مدیریت اکوسیستم‌های کشاورزی در دو جهت پیش رفته است.جهت اول شامل سیستم‌های کشاورزی بزرگ است که انرژی یارانه‌ای زیادی دریافت می‌کنند و در آن‌ها فرآیندهای طبیعی نادیده گرفته‌شده‌اند. در این سیستم‌ها از آفت‌کش‌های شیمیایی برای کنترل علف‌های هرز و حشرات و از کودها برای حفظ حاصلخیزی خاک و از سوخت‌های فسیلی برای تأمین انرژی استفاده می‌شود. جهت دوم استفاده از کشاورزی پایدار که انرژی یارانه‌ای کمتر دریافت می‌کنند و فرآیندهای طبیعی را با مدیریت کنترل می‌کنند. این سیستم‌ها طوری طراحی و برنامه‌ریزی‌شده‌اند که نهاده‌های اضافی را کاهش دهند، هدر رفتن عناصر غذایی از سیستم را به حداقل برساند و تنوع زیستی و جنبه‌های طبیعی را افزایش دهند. بدین ترتیب کشاورزی پایدار می‌تواند باعث توسعه مناطق روستایی گردد.
تأثیر کشاورزی پایدار در اقتصاد
کشاورزی پایدار را نوعی فرآیند بهینه‌سازی است که با استفاده از منابع طبیعی می‌تواند نیاز غذایی بشر را تأمین کرده و کیفیت محیط‌زیست را ارتقا بخشد.به عبارتی کشاورزی پایدار ترکیبی از دانش و مدیریت است. کشاورزی پایدار تلاشی است برای دست‌یابی به حداکثر عملکرد اقتصادی، زیرا در آن از منابع موجود حداکثر بهره‌وری شده و به سبب آن هزینه تولید هر واحد محصول کاهش می‌یابد که به دنبال آن عملکرد اقتصادی افزایش می‌یابد. کشاورزی پایدار با انتخاب صحیح ارقام، حاصلخیزی خاک، روش مناسب شخم، رعایت تناوب زراعی در جهت کاهش هزینه‌های مربوط به مصرف نهاده‌ها ، کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی ، تأمین پایداری در تولید و سودآوری می‌باشد. ومجوع همه این موارد موجب رشد اقتصادی توسط کشاورزی پایدار می گردد.