اثر بستر كاشت بر ويژگی‌‏های فيزيولوژيكی و ريخت‌‏شناسی نهال‏‌های ارس

(Juniperus excelsa M.Bieb.)

هادی درودی¹، مسلم اکبری‏نیا¹، ابراهیم خسروجردی²، و محمدرضا قاضی³

¹نور، دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده منابع طبيعي، گروه جنگلداري

²مشهد، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان رضوي

³مشهد، اداره منابع طبيعي و مسئول نهالستان طرق

تاریخ دریافت: 19/3/91           تاریخ پذیرش: 19/6/92

چكيده

گونه ارس يكي از گونه‏‌هاي بومي و ارزشمند ايران مي‏باشد كه سطح قابل توجهي از جنگل‏‌هاي بخش ايران-توراني را نيز به خود اختصاص داده است. با توجه به مشكلات و هزينه بالاي توليد نهال ارس، براي توليد نهال‏‌هاي بيشتر و مطلوبتر، اقدام به انجام آزمايشي براي بررسي اثر بستر كاشت بر ويژگي‏هاي مورفولوژيكي و فيزيولوژيكي نهال‏هاي يكساله بازكاشتي آن شد. تيمارهاي اعمال شده شامل سه نوع بستر مي‏شد (خاك A = تركيب 16 واحد خاك + 8 واحد ماسه، خاك B = تركيب 20 واحد خاك + 4 واحد كود دامي، خاك C = تركيب 20 واحد خاك + 2 واحد كود دامي + 2 واحد ماسه (خاك مورد استفاده نهالستان))كه در قالب طرح كاملا تصادفي انجام شد. هر تيمار شامل سه تكرار و هر تكرار شامل 20 نهال مي‏شد (در مجموع 180 نهال). نتايج بررسي‏ها نشان داد كه تيمارها تأثير معني‏داري روي زنده‏ماني و بيوماس ريشه و نسبت بيوماس ريشه به ساقه داشته‏است. دركل، بهترين بستر براي تأمين بيشترين زنده‏ماني و نهال‏هاي با كيفيت مناسب تيمار خاك سبك‏تر يعني خاك A مي‏باشد.

واژه‏هاي كليدي: Juniperus excelsa ، بستر كاشت، زنده‏ماني، ريخت‏شناسي

*نویسنده مسئول، تلفن: 09105080073، پست الکترونیکی: Hadi_f79@yahoo.com

مقدمه

مطابق نظر كارشناسان جهاني ازجمله FAO ،چنانچه سطح جنگل‏‌هاي هر كشور از 25% خاك آن كمتر باشد از نظر محيط زيست انساني وضعيت بحراني در آن كشور حاكم مي‏شود. در حال حاضر سطح پوشش جنگل در ايران حدود 7/5 درصد مساحت كشور است. از طرف ديگر، سرانه جنگل در جهان 8/0 هكتار است، درحالی‏كه اين شاخص در كشور ما از حدود 2/0 هكتار فراتر نمي‏رود.  بنابراين گسترش فضاي سبز و نزديك شدن به شاخص‏‌هاي جهاني در سرزمين ما امري اجتناب‏ناپذير و ضروريست.

اكوسيستم‌هاي جنگلي تخريب شده با موفقيت احياء مي‏‌شوند، اگر اكولوژيست از پتانسيل گونه‌‏هاي بومي بهره ببرد (23). مهمترين مسئله در انتخاب گونه‏‌هاي مناسب براي كاشت در عرصه، توجه به پتانسيل موجود در سطح منطقه بوده كه در طول هزاران سال منطبق با شرايط آب و هوايي، توان اكولوژيكي و توان زيستي شكل يافته‏است. از سوي ديگر عدم توجه به اين موضوع مي‏تواند در درازمدت مشكلاتي را از نظر طغيان آفات و بيماري‏ها و يا عدم سازگاري گونه‏هاي كاشته‏شده داشته باشد (11).

ارس درختي است سوزني برگ

ارس درختي است سوزني برگ از خانواده سرو (Cupressaceae) كه در مناطق وسيعي از كوهستان‏‌هاي شمال، جنوب، شرق و غرب كشور انتشار دارد. اكوسيستم جنگل‏‌هاي نيمه‌‏خشك هزار مسجد واقع در استان خراسان رضوي به‏ويژه رويشگاه‏‌هاي ارس (Juniperus excelsa) عمدتاً از پوشش جنگلي تنك برخوردار بوده و جنبه حفاظتي آن بيش از ساير جنبه‌‏ها مورد توجه برنامه‏‌ريزان قرار دارد. در اين مناطق بدليل قطع بی‏رويه پوشش گياهي، چراي مفرط دام و بهره‏‌برداري غيراصولي، روز به روز از وسعت آن كاسته مي‏‌شود، به‌‏طوري‏كه پيش‏بيني مي‏‌شود در آينده‏اي نه چندان دور گونه‌‏هاي نادر و كمياب سازگار با شرايط اكولوژيكي اين مناطق نيز از بين برود (6).

بردباري در سخت‏ترين شرايط اقليمي، ژئولوژي و هيدرولوژي از ويژگي‏‌هاي بارز اين درخت است و شرايط جوي پيش‏بيني نشده كه رشد بيشتر گياهان را مختل مي‏كند اثر محدودي بر چرخه زندگي آن دارد. مطالعات زيست محيطي كشور متأسفانه حكايت از تخريب پوشش و توقف يا كافي نبودن تجديد حيات در بسياري از رويشگاه‏هاي طبيعي آن دارد، كه مهمترين عوامل مخرب آن شامل دخالت‏هاي انساني و چراي بي‏رويه دام مي‏باشد. اين گونه همانند ساير گونه‏هاي جنس ارس زادآوري طبيعي اندكي دارد، بنابراين جنگل‏‌كاري اين گونه بمنظور كمك به حفظ و احياي توده‏‌هاي طبيعي آن و جبران كمبود فضاي سبز كشور حائز اهميت است (9). از مجموع سوزني برگان دنيا 4 جنس در ايران بصورت بومي و خودرو وجود دارد كه از اين ميان ارس با داشتن 5 گونه بيشترين تنوع را در بين سوزني برگان ايران دارا مي‏باشد و از بين آنها گونه Juniperus excelsa پراكنش وسيعتري داشته و بعد از بنه بيشترين سطح پراكنش را در ايران در بين گونه‏‌هاي درختي به‏خود اختصاص مي‏دهد (3).

ارس درختی مقاوم

ارس شرايط سخت و تغييرات اقليمي زيستگاه‌‏ها را بهتر و بيشتر از هر گونه درختي ديگر تحمل مي‏كند. اين گونه همچنين در برابر سرماي شديد، يخبندان و خشكي هوا نيز مقاوم است (5)، به‏طوري‏كه يكي از آخرين گونه‌‏هاي درختي كه در ارتفاعات بالاي هيماليا روييده، ارس مي‏باشد؛ گونه ارس در امتداد دارمرز گسترش يافته و فرمهاي كوتاه قد را در ارتفاع بالاتر از 4700 ايجاد مي‏كند (18و24). ازجمله مواردي كه مي‏تواند رشد گياه ارس را تحت تأثير قرار دهد بستر كشت مي‏باشد كه در اين رابطه دمي‏زاده (1383) تأثير شرايط محيطي بر زنده‏ماني نهال‏هاي كلير را بررسي نمود. ايشان همبستگي مثبت معني‏داري (در سطح 01/0) را بين درجه حرارت هوا و درصد شن خاك با درصد نهال‏‌هاي زنده كلير مشاهده نمود (4).

احمدلو و همكاران نيز در سال 1388 به مطالعه اثر تركيبات خاك بر رشد و راندمان نهال سرو نقره‏اي و زربين در نهالستان پرداختند. نتايج آنان نشان داد كه مواد آلي سبب افزايش مشخصه‏‌هاي رشد و زي‏توده نهال دو گونه مورد مطالعه شده است (1). طبري و همكاران در سال 1387، در بررسي اثر اصلاح خاك نهالستان بر رشد و زنده‏ماني نهال زربين در عرصه جنگل‏كاري، مناسب‏ترين تيمار را براي كمك به استقرار نهال‏هاي زربين در عرصه جنگل‏كاري يادشده و منطقه‏هاي همانند، تركيب “خاك معمولي، ماسه خالص و كود آلي (1:1:2) پيشنهاد نمودند (8). Navaro و همكاران (2006)، به بررسي نقش اعمال پرورشي نهالستان بر وضعيت نهال‏‌هاي نراد (pinsapo Boiss. Abies) در عرصه پرداختند، نتايج آنان نشان داد كه بستر 40% پيت و ميزان متوسطي از كود نيتروژن، وضعيت داخل عرصه نهال‏‌ها را بهبود می‏‌بخشد (19). Don Immanuel   و Mercado ( 2010) به بررسي ضرورت بهبود اعمال پرورشي و بازاريابي در درختان نهالستان‏هاي جنوب فيليپين پرداخته و عنوان نمودند كه مقدار مطلوب ضريب تنومندي (sturdiness)6 و مقدار مطلوب نسبت بيوماس ريشه به ساقه بين 1 تا 2 مي‏باشد (14).  Kazantseva و همكاران (2009)، به بررسي اثر بستر رويش، عناصر غذايي، آب و هوادهي بر القاء ميكوريزا و تخصيص بيوماس نهال‏‌هاي گلخانه‌‏اي دوگلاسفر پرداختند، نتايج آنان نشان داد كه بستر حاوي خاك عرصه با كمترين كوددهي و هوادهي، داراي بيشترين ميزان ميكوريز و نسبت ريشه به ساقه بود و بستر فاقد خاك عرصه ميزان ميكوريز ناچيز و نسبت ريشه به ساقه حداكثر بود (17).

اين تحقيق به دنبال راه‏‌حلي براي كاهش تلفات ناشي از بازكاشت و همچنين توليد نهال‏‌هايي با كيفيت مناسب مي‏باشد. بدين منظور تيمارهاي مختلف بستر كاشت اعمال شد تا بدين وسيله اثر بستر كاشت بر ويژگيهاي كمي، كيفي و زنده‏ماني نهال‏‌ها بهتر روشن شود.

برای مطالعه کامل مقاله کلیک کنید