فضای سبز و ارتباط آن با سلامت روان
فضای سبز یک اصطلاح جامع است که برای توصیف مناطق زیست‌محیطی حفاظت‌شده یا حفاظت نشده کاربرد داردکه برای مثال می‌توان به ذخایر طبیعی، محیط‌های بیابانی و پارک‌های شهری اشاره کرد. در بافت‌های شهری فضاهای سبز عمدتاً« باهدف زیبایی شهر یا به‌عنوان مکانی تفریحی ایجاد می‌شوند.
برای دسترسی به زیرساخت‌های بهداشت روانی مقرون‌به‌صرفه، یک نیاز فوری جهانی وجود دارد. به‌طور رسمی در قرن نوزدهم میلادی، فضاهای سبز عمومی با باور به این که ممکن است در بهبود سلامتی مؤثر باشند، طراحی شدند. در این مقاله به بررسی کلی شواهد تحقیقاتی مدرن در ارتباط با نقش فضای سبز در سلامت روان جامعه می‌پردازیم.
سلامت روان و فضای سبز
یکی از دلایل اصلی بار کلی بیماری‌ها در سراسر جهان اختلالات سلامت روان هست به‌طوری‌که سالانه هزینه‌ای حدود 1.6 تریلیون پوند به جهان تحمیل می‌کند. سیستم‌های بهداشتی در سرتاسر جهان هنوز پاسخ مناسبی به بار فعلی اختلالات روانی نداده و شکاف گسترده‌ای بین نیاز و ارائه درمان وجود دارد.
امروزه شهرنشینی دسترسی و تعامل به فضای سبز را کاهش داده است، اما شواهد خوبی از رابطه مثبت بین سطوح فضای سبز محله و سلامت روان و رفاه وجود دارد. افراد ساکن در مناطق شهری با فضای سبز بیشتر، پریشانی روانی، اضطراب و افسردگی کمتر، رفاه بیشتر و نمایه‌های کورتیزول سالم‌تری در مقایسه با افرادی دارند که در مناطق دارای فضای سبز کمتر زندگی می‌کنند. تفاوت‌های زیادی در شیوع بیماری به هنگام مقایسه ساکنان محیط‌های بسیار سبز و کمتر سبز، حتی پس از کنترل وضعیت اجتماعی_اقتصادی گزارش می‌شود. میزان فضای سبز محیط بر مهار استرس‌های زندگی مؤثر است – این یافته در سنین و فرهنگ‌های متفاوت، هم در یک جمعیت بزرگ‌سال هلندی و هم در یک جمعیت کودکان روستایی در نیویورک مشاهده‌شده است. بااین‌حال، تعیین علت دشوار است، زیرا خودانتخابی ممکن است به رابطه مثبت بین فضای سبز و سلامت بهتر کمک کند، زیرا افراد سالم‌تر تمایل دارند به محله‌های سبزتر نقل‌مکان کنند یا در آن‌ها بمانند. بااین‌وجود مطالعه‌ی دیگری نشان داده است که افرادی که از یک منطقه کمتر سبز به یک منطقه سبزتر نقل‌مکان می‌کنند، سلامت روانی قابل‌توجهی در سه سال اول پس از سکونت در آن محل دارند که این امر حاکی از بهبودی پایدار است. فضای سبز در محیط زندگی نیز با نابرابری سلامت مرتبط با درآمد کمتر همراه است و در کوتاه‌مدت افراد با خلق‌وخوی منفی بالاتر، به‌احتمال زیاد یک منطقه طبیعی را به‌جای سایر مناطق، به‌عنوان مکان موردعلاقه خود انتخاب می‌کنند. درمجموع این یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهند که تمایل افراد به تماس با طبیعت فقط نتیجه یک دیدگاه رمانتیک شده از طبیعت نیست، بلکه یک فرآیند سازگار یافته مهم است و به نظر می‌رسد که می‌تواند به عملکرد بهینه کمک می‌کند.
محیط‌ها رفتارها را شکل می‌دهند
فعالیت بدنی در فضاهای سبز به‌عنوان «تمرین سبز» تعریف‌شده است. مطالعات مروری سیستماتیک، همبستگی مثبتی بین در دسترس بودن فضای سبز و سطح فعالیت بدنی نشان داده‌اند. درواقع، فعالیت بدنی تا حدی واسطه رابطه مثبت بین فضای سبز محله و سلامت روانی و رفاه است. در افرادی که حداقل یک‌بار در هفته در محیط طبیعی فعالیت بدنی انجام می‌دهند خطر سلامت روانی ضعیف 50 درصد کاهش می‌یابد و هر استفاده اضافی هفتگی از محیط طبیعی برای فعالیت بدنی، خطر ابتلا به‌سلامت روان ضعیف را تا 6 درصد بیشتر کاهش می‌دهد. فضاهای آبی (رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و سواحل) به‌اندازه فضاهای سبز مهم هستند؛ این رنگ نیست که مهم است، بلکه فرصتی برای رفتار و پاسخ‌گویی به شیوه‌ای خاص است.
پیامدهای آنی تجربیات فضای سبز
وقت صرف کردن در فضاهای سبز به‌صورت حاد می‌تواند اثرات مثبت روانی داشته باشد. قرار گرفتن در این محیط‌ها می‌تواند تجربیات مثبت بیشتری نسبت به زمان صرف شده در محیط‌های دیگر به فرد ارائه دهد. مواجهه ساده با محیط‌های طبیعت ازنظر روان‌شناختی ترمیم‌کننده بوده و تأثیرات مفیدی بر احساسات و توانایی افراد برای برخورد با مشکلات زندگی دارد. فعالیت‌های بدنی طراحی‌شده در فضای سبز در مقایسه با فضاهای بسته و ساختمانی می‌تواند حالات عاطفی و ظرفیت توجه افراد را بهبود ببخشد. همچنین طبق تحقیقات انجام‌شده، مشاهده طبیعت شبیه‌سازی‌شده حین ورزش می‌تواند اثرات مشابهی داشته باشد.
کاربرد درمانی فضای سبز برای سلامت روان
فضاهای سبز اغلب به‌عنوان روشی هدفمند برای ارائه مداخلات درمانی ساختاریافته برای گروه‌های حساس مانند جوانان در معرض خطر، افراد مبتلابه زوال عقل یا بیماری روانی و کارمندان تحت استرس استفاده می‌شود. این مداخلات شامل درمان در بیابان، باغبانی اجتماعی و درمانی، حفاظت از محیط‌زیست تسهیل شده، کشاورزی مراقبتی، اکوتراپی، هنرها و صنایع‌دستی مبتنی بر طبیعت و مداخلات به کمک حیوانات است. به‌عنوان‌مثال برای نوجوانانی که مشکلات رفتاری یا عزت‌نفس دارند، از فضاهای سبز بیابانی در سفرهای یک‌هفته‌ای باهدف بهبود وضعیت روان‌شناختی و رفتاری و تقویت عزت‌نفس، خودکارآمدی، خودانگاره، خودکنترلی، اعتمادبه‌نفس، خود توانمندسازی و تصمیم‌گیری استفاده می‌شود.
در مبتلایان به زوال عقل، مواجهه با فضای سبز می‌تواند تأثیر مثبتی بر الگوی غذا خوردن و خواب، تناسب‌اندام و تحرک، احساس آسایش و عزت‌نفس داشته و تعاملات اجتماعی و احساس تعلق داشتن را در این افراد بهبود ببخشد. حالات عاطفی نیز از طریق کاهش استرس، بی‌قراری، خشم، بی‌تفاوتی و افسردگی بهبود می‌یابد.
تحقیقات تا حدودی اهمیت فضای سبز را بر سلامت روان نشان داده‌اند اما برای اثبات تأثیر مثبت استفاده از فضای سبز بر سلامت روان، به مداخلات قوی و با دقت بالا نیاز است تا بتواند با درمان‌های مبتنی بر دارو قضاوت شود.
چرا و چگونه فضای سبز سلامت روان را ارتقا می‌دهد؟
با توجه به اینکه تعامل با فضاهای سبز می‌تواند به‌عنوان یک مداخله پیشگیرانه جهت ارتقای سطح سلامت روان عمل کند بهتر است که حوزه تحقیقات فضای سبز و سلامت روان با انجام تحقیقات تکمیلی بیشتر به بررسی مزایای بالقوه فضای سبز و مکانیسم‌های ناشناخته مؤثر در بهبود سلامت روان بپردازند.
اگر فضای سبز همچون دارویی برای سلامت روان و رفاه در نظر گرفته شود، درک دقیق‌تر مکانیسم‌های آن منجر به شناسایی دوز مطلوب گشته و بهترین زمان مواجهه و اینکه برای چه کسی سودمندتر است نیز مشخص می‌گردد. دوزهای بهینه باید طیف وسیعی از واسطه‌ها را در نظر بگیرند ازجمله:
- عوامل محیطی، هم کیفی (مانند تنوع زیستی، کیفیت هوا، سروصدا) و هم کمی (مثلاً پوشش تاج درخت) و همچنین آب‌وهوا
- عوامل شخصی، مانند سن، جنسیت، باورها در مورد ارزش طبیعت، تجربیات قبلی و خاطرات دوران کودکی و همچنین درک خطر
- عوامل اجتماعی هم چون تعاملات اجتماعی، اعتماد، هنجارهای قومی، فرهنگی و اجتماعی و دسترسی به فضاهای سبز
نتیجه‌گیری
با توجه به شیوع بالا و هزینه‌های کنونی بیماری‌های روانی در سراسر جهان و نیز افزایش هم‌زمان شهرنشینی جهانی، نیاز به همکاری بین‌رشته‌ای افزایش‌یافته است و ازاین‌رو امروزه گنجاندن فضای سبز در طراحی ساختمان‌ها، محیط‌های مراقبت‌های اجتماعی و بهداشتی، خانه‌ها و جوامع به‌منظور ایجاد فضاهای مشترک برای تسهیل تعامل و دل‌بستگی و افزایش فرصت‌های ورزش سبز، مهم به نظر می‌رسد. فضاهای سبز با ارائه خدمات بهداشتی حیاتی و همچنین خدمات زیست‌محیطی، نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در حوزه سلامت را کاهش داده و سلامت روان و رفاه بهتر را ارتقا می‌بخشند. استفاده از طراحی‌های بیوفیلیک در فضاها و اماکن می‌تواند به‌عنوان یک مداخله بهداشتی عمومی مقرون‌به‌صرفه بوده و پیوندهای مثبت آشکار بین فضاهای سبز و سلامت روان را ترویج می‌کند.
پرسیکا گاردن و فضای سبز
پرسیکا گاردن فقط یک فروشگاه حضوری و مجازی درخت و نهال نیست بلکه خدمات طراحی فضای سبز و اجرای فضای سبز هم از جمله خدمات آن است.
برای دیدن نمونه طراحی ها و اجراهای فضای سبز لطفا گالری مربوط به طراحی فضاهای سبز پلیدار را ببینید